چکیده:
از آفرینش انسان تا که امروز، زن و مرد همراه هم بوده‌اند و زن دوشادوش مرد در همه حال با او همکاری کرده است. علاوه بر کار خانگی و بچه‌داری در فعالیت‌هایی چون مزرعه داری و دامداری و ریسندگی و بافندگی و... مشغول بوده است. هر چند با مرور زمان و شهرنشینی اکنون این مشاغل کمرنگ شده ولی فعالیت‌های جدید و نوپایی روزبه روز به عرصه‌ی جامعه، برای امرار معاش و کسب درآمد وارد می‌شود زنان در زمانهای قدیم در مقابل کار انجام داده شده مزدی دریافت نمی‌کردند. ولی امروزه در قبال انجام کار خانگی (نفقه) و کار بیرون از خانه دستمزد و اجرتی در نظر گرفته شده است.
در مورد مشارکت اقتصادی زنان دیدگاههای مختلفی وجود دارد که در ادوار گذشته و قرآن مجید این دیدگاهها مورد بررسی قرار گرفته و همچنین به بررسی ویژگیهای شخصی زنان برای حضور در عرصه اقتصاد پرداخته و مشکلات و راه‌حل‌هایی نیز در این مورد ارائه داده شده است که امیدواریم مورد پسند خداوند حق تعالی و قابل استفاده شما قرار گیرد.
به هیچ مبحث و دیباچه‌ای قضا ننوشت برای مرد کمال و برای زن نقصان
(پروین اعتصامی) 
واژگان کلیدی: زنان، اشتغال زنان، شرایط کاری، ویژگیهای زنان، مشکلات کاری، راهکارهها
مقدمه و بیان مسأله:
کار و فعالیت جزو لاینفک زندگی انسانهاست و زنان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. کار زنان در دو بخش مطرح می‌باشد:
1. بخش خصوصی و فعالیت‌هایی که برای ساماندهی و مدیریت مصرف در داخل خانه انجام می‌دهند، از جمله کارهایی مانند همه‌ی کارهای منزل و شوهرداری و بچه‌داری و... می‌باشد.
2. بخش عمومی و اجتماعی که به فعالیت بیرون از خانه تعبیر می‌شود. کارهایی که زنان در بیرون از خانه انجام می‌دهند، مانند کار در مراکز تولیدی و خدماتی و اداری را در بر می‌گیرد.
کار زنان به یک مسأله مهم تبدیل شده که در صفحات بعدی بیشتر به آن خواهیم پرداخت.
و اما هرچند این مباحث تکرار و تکرار شود باز هستند کسانی، قومهایی و یا مناطقی از دنیا که فرهنگ احترام به شغل خانگی و بیرون از خانه را نمی‌دانند و نمی‌توانند درک کنند که 14 قرن پیش، کار خانگی و بیرون از خانه‌ی زنان را به رسمیت شمرده‌اند. و حق و حقوقی برای ایشان قرار داده‌اند. با احترام و عزت به موقعیت ایشان می‌نگریستند.
بنده با ایده‌ی کسانی که می‌گویند کار خانگی کهنه و سنتی است مخالفم. چون اولاً در ذرات هر زنی این ویژگی وجود دارد. دوماً کار کاملاً طاقت فرسا و مشکل و خستگی جسمی و روحی را به دنبال دارد.
سوماً: اسلام برای کار خانگی نیز حق و حقوقی در نظر گرفته است. چه برسد به کار در بیرون منزل. 
فعالیت اقتصادی زنان در ادوار مختلف:
زنان در ادوار گذشته همواره به عنوان کنیز و جنس دوم به حساب می‌آمدند طوری که آنان را موجب بدبختی می‌دانستند و هیچ نقش مثبتی در جامعه و حتی خانواده نداشتند و تحت امر و نهی پدر یا شوهر قرار می‌گرفتند. 
زن در میان اقوام یهود:
آنان زن را بخاطر اینکه تنها منبع تولید سرباز بود موجودیت او را تحمل می‌کردند در میان یهودیان قدیم مرسوم بود که مادرانی که دختر به دنیا می‌آوردند، دوبار غسل کنند. با این دید فعالیت اقتصادی هم امکان نداشت.
زن در آیین هندو:
در یکی از این آیین، زن ملک مرده بوده و مرگ همسرش او هم محکوم به مرگ و همراه با همسرش زنده زنده سوزانده می‌شد.چه برسد به اینکه سرپرستی شود و یا شغلی داشته باشد.
زن در جزیره العرب:
در میان آنان تولد دختر ننگ و عار بود تا آن حد که نوزاد دختر را زنده به گور می‌کردند و در موزد زن، ایشان را مانند بقیه کالاهای به جا مانده از فرد فوت شده به ارث برده می‌شدند و هم چنین کنیزان خود را به زنا وادار می‌کردند که بر مال و ثروت خود بیفزایند. اما امتیاز گرفتن از این لحاظ که زن حق مهریه خود را از شوهر دریافت می‌کرد را داشتند.
زن در مسیحیت:
در میان مسیحیان اینگونه تفسیرهایی که حوا موجب فریب آدم شده و تحریک کننده مرد برای انجام گناه می‌دانند.
ترتولیان که از بزرگان و صاحب نظران مسیحیت درباره‌ی زن است چنین می‌گوید:
زن راه دخول شیطان در وجود انسان است. زن بود که مرد را به خوردن درخت ممنوعه وادار کرد و اوست که قوانین الهی را می‌شکند و تغییر می‌دهد و چهره‌ی مرد را بد جلوه می‌دهد. 
اما قانونی که در جهان غرب تحت تأثیر مسیحیت (اروپای مسیحی) در مورد اقتصاد زن وضع گردید: زن تحت تسلط مرد (سرپرست) قرار گرفته و حقوق او را از نظر ارث محدود گردانیده، حق مالکیت زن بسیار اندک، تا حدی که همه‌ی سرمایه‌ی زن جزو دارائی شوهر به حساب می‌آمد. 
خلاصه اینکه زن در قومیت‌های گذشته جایگاه خاص و بالایی نداشت و اهمیت آنچنانی به ایشان نمی‌دادند و مورد سوء استفاده قرار می‌گرفتند که با گذشت زمان، در نیمه قرن 19 کم کم دیدی مثبت به زنان پدید آمد و در فرهنگ‌ها ردپایی بجا گذاشت تا جایی که در امورات سیاسی و اجتماعی مشارکت داده شدند و اکنون می‌بینیم در طی این سالها زن‌های بسیاری موفق به اخذ پست‌های مهم جامعه، حتی وزیری و رئیس جمهوری هم رسیده‌اند.
خالی از لطف نیست سه زن سیاستمدار را در این قسمت معرفی نماییم.
اقتصاد دانانی که قدرت گرفتند:
پراتیبا پتیل (رئیس جمهور هند)
رشته حقوق از کالج Government law
ایشان دوازدهمین رئیس جمهور هند واولین رئیس جمهور زن این کشور است ولی از سال 2004 تا 2007 بیست و چهارمین فرماندار (اولین فرماندار زن) ایالت راجستان بود و از 25 جولای 2007 به عنوان رئیس جمهور این کشور انتخاب شد. 
پراتیبا دویسینگ مدرک فوق لیسانس خود را در رشته علوم سیاسی و اقتصادی از کالج ((مولجی جثا بدست آورد و سپس وارد کالج Government law در بمبئی شد و در آنجا در رشته حقوق تحصیل کرد. 
یولیاتیموشکنو (نخست وزیر سابق اکراین)
رشته اقتصاد از دانشگاه دنیپروپتروفسک
تیموشکنو از 24 ژانویه تا 8 سپتامبر 2005 و از 18 دسامبر 2007 تا 4 مارس 2010 نخست وزیر اوکراین بود. وی از دانشگاه دولتی دنیپروپتروفسک در سال 1984 در رشته اقتصاد فارغ التحصیل شد و سپس از همین دانشگاه مدرک دکترای اقتصاد گرفت.
این دانشگاه یکی از موسسات برجسته آموزش عالی در اوکراین است و در بین 20 کشور در سطح چهارم اعتبار دارد.
ماری کیونیمی (نخست وزیر فنلاند)
رشته اقتصاد از دانشگاه هلسینگی
این دانشگاه یکی از موسسات برجسته آموزشی عالی در اوکراین است و در بین 20 کشور در سطح چهارم اعتبار قرار دارد.
ماری کیونییمی (نخست وزیر فنلاند)
رشته اقتصاد از دانشگاه هلسینگی
خانم کیونییمی نخست وزیر جدید فنلاند است که از 22 ژوئن 2010 در این سمت قرار دارد. ایشان در سال 1988 وارد رشته اقتصاد دانشگاه هلسینگی شد. او علاوه بر زبان فنلاندی به زبان‌های سوئدی و انگلیسی نیز مسلط است.
دانشگاه هلسینگی در سال 1640 در شهر «تورکو» با عنوان « آکادمی سلطنتی تورکو» که در آن زمان به عنوان بخشی از امپراتوری سوئد بود تأسیس شد. سپس در سال 1829 به هلسینگی فنلاند منتقل شد و عنوان دانشگاه هلسینگی را دریافت کرد.
این دانشگاه به آموزش و تحقیقات در سطح کیفی بالا و در سطح استانداردهای بین المللی تاکید بسیاری دارد و عنوان شبکه‌های مختلف بین المللی دانشگاهی از جمله unica، utrechtnetwork، Europaeum و لیگ دانشگاه‌های تحقیقات اروپا است. »
فعالیت‌های اقتصادی زنان از دیدگاه اسلام
اسلام با وجود تفاوت فیزیولوژیکی (physiological) و سایکولوژیکی (psychological) که بین زن و مرد است در بسیاری از آیات قرآن کارو تلاش و فعالیت در مورد ایشان بیان شده است که جالبترین آنها مربوط به این بحث می‌توان اشاره کرد به سوره نساء / آیه 32.
خداوند می‌فرمایند:
« للرجل نصیب مما اکتسبوا و للنساء مما اکتسبن »
«مردان را نصیبی است از آنچه به دست می‌آورند و زنان را نصیبی از آنچه کسب می‌کنند.»
می‌توان برای اثبات مشروعیت فعالیت اقتصادی زنان به آن استناد کرد، زیرا اگر کارکردن برای آنان مجاز نبود، آیه شریفه زنان را مالک کسب و درآمد خود قرار نمی‌داد. هرچند به طور کلی نمی‌توان گفت که این آیه منظورش کسب مال باشد اما خداوند جل جلاله برحسب اقتضای اراده و حکمت خویش، برای هر یک (زن و مرد) بهره ای از کار وکردارشان قرارداده است که آنان را در برابر آن جزای مناسب می‌دهد. کار و تلاش و روزی حلال خود عبادت محسوب شده، پس هر کدام از ایشان هر چند توانایی داشته باشند انجام می‌دهند و منتظر فضل خداوند می‌باشند.
زن در جامعه اسلامی می‌تواند مالک مهریه خود شود و در اموال خود تصرف کند از خویشاوندانش و حتی از راه شرعی و حلال کسب و تجارت نماید البته با حفظ عفاف و حجاب در تمام صحنه‌های اجتماع حضور داشته باشند.
بعضی از آیات بنابر التزام، معنای کار و تلاش مادی از آنها استفاده می‌شود. این آیات را می‌توان به 4 گروه تقسیم کرد:
1. آیاتی که انسان را موظف به وفای به عهد در قراردادها و معاملات می‌کند.
«یا ایها الذین امنوا أوفوا بالعقود » مائده / 1
« ای کسانی که ایمان آورده اید، به پیمان‌ها و قراردادها وفا کنید »
در این آیه شریفه عقد می‌تواند به هرگونه معامله و پیمانی می‌تواند باش و همینکه خطاب به ایمان داران می‌باشد یعنی زن و مرد را مخاطب قرار داده است بنابراین، جواز زنان در فعالیتهای اقتصادی و دریافت درآمد از طریق اجاره و معامله و بازرگانی و عقود شرعی می‌باشد. می‌توان به سوره بقره آیه 283 نیز اشاره کرد.
2. آیاتی که برخی از معاملات را حلال و برخی را حرام گردانیده است.
« لاتاکلوا اموالکم بالباطل الا ان تکون تجارةً عن تراضٍ منکم » نساء / 29
« ای کسانی که ایمان آورده اید، اموال یکدیگر را به باطل نخورید، مگر اینکه تجارتی با رضایت شما انجام گیرد »
از این آیه و آیات بی شمار دیگر برمی‌آید که به دست آوردن سرمایه از راه‌های غیرمشروع (قمار و...) دانسته و ممنوع اعلام شده و قسمت دوم آیه اشاره به تصرف در اموال، باید یکی از راه‌های مجاز و شرعی انجام گیرد که همان تجارت با رضایت طرفین است. بنابراین فعالیت زن در این آیات، حرام و باطل اشاره نشده و مشمول « تجاره عن تراض » و مشروع و مجاز خواهد بود.
3. آیاتی که کار و تلاش مادی را برای انسان مجاز دانسته‌اند.
دسته ای از آیات هستند که می‌توان از آن‌ها جواز فعالیت اقتصادی زن و مرد را نتیجه گرفت مانند:
« و هو الذی سخر البحر لتاکلوا منه لحما طریا و تستخرجوا منه حلیه تلبسونها و تری الفلک مواخرفیه و لتبتغوا من فضله و لعلکم تشکرون » نحل /14
« و او کسی است که دریا را مسخر ساخت تا شما به تجارت بپردازید و از فضل خدا بهره گیرید شاید شکر نعمت‌های او را به جا آورید »
اول با توجه به فعل (لتبتغوا من فضله) مخاطب مردان نیستند. دوماً ترغیب و تشویق عمومی، که همان فضل خداوند است هرگونه تلاش اقتصادی را مشروع با توجه به تجارت با رضایت طرفین می‌باشد برای زن و مرد مجاز است. پس هر دو می‌توانند در طبیعت و معاملات و تجارات، تصرفاتی داشته باشند البته براساس این آیه شریفه می‌توان همچنین برداشتی نمود در این زمینه آیات دیگری نیز هستند مانند: « اسراء / 12، جمعه/10، قصص/73، بقره/198 و ملک/15 و... » برای مطالعه بیشتر به آنها مراجعه شود. 
آیاتی در مورد فعالیت اقتصادی زنان
4. آیاتی که به برخی از مشاغل خاص اشاره نموده است.
شغلهایی که در قرآن به آن اشاره شده برخی از آنها در میان مردم عصر نزول رایج بوده است البته هم اکنون نیز انسان‌هایی به آن کارها اشتغال دارند. با توجه به مجوزی که قرآن برای انجام آن کارها به انسان داده محدود به قشر خاصی مرد نیست و هر دو زن و مرد دخیل کرده است و یا مختص به زن است. عبارتند از:
2و 1- ماهیگیری و غواصی
« هو الذی سخر البحر لتاکلوا منه لحما طریا و تستخرجوا منه حلیه تلبسونها » نحل/14
« او کسی است که دریا را مسخر ساخت تا از آن گوشت تازه بخورید و زیوری برای پوشیدن از آن استخراج کنید »
در این آیه شریفه به دو شغل اقتصادی 1- ماهیگیری: یعنی دریافت گوشت تازه دریا را بیان نموده است. 2- به غواصی و استخراج زیور آلاتی مانند لولو و مرجان از دریا به عنوان زیور آلات به عنوان استفاده کردن می‌باشد. که باز خطاب آیه به دسته خاصی نیست و هر انسانی چه زن و چه مرد می‌تواند از دریا بهره برد و استفاده نماید. اما استفاده از زیور آلات برای پوشیدن بیشتر مختص زنان می‌باشد تا که مردان.
3- صیادی 
« و اذا حللتم فاصطادوا » مائه / 2
در آغاز سوره مائده خداوند صید چهار پایان و خوردن گوشت آن‌ها را حلال کرده و فرمودند:
«احلت لکم بهینمه الانعام» سپس در آیه بعد، با جمله « غیر محلی الصید انتم حرم» کسانی را که مشغول مناسک حج و در حال احرام هستند، صید حیوانات برای ایشان منع می‌باشد و در آیات « لاتقتلوا الصید و انتم حرم » مائده /95 و « حرم علیکم صید البر ما دمتم حرما» مائد / 96 ممنوعیت شکار در حال احرام را بیان نموده است. از این آیات می‌توان برداشت کرد که این حکم میان زن و مرد مشترک است. از این رو، شکار برای زنان و مردان در حال احرام، حرام است. در آیه دوم خطاب به همان کسانی که صید و شکار برایشان حرام بوده فرموده‌اند: « و اذا حللتم فاصطادوا » مائده / 2 پس از خروج از احرام شکار کنید و چون ممنوعات از این عمل زن و مرد بودند، پس از این جواز نیز شامل هر دو (زن و مرد) می‌شود.
4- دامداری:
« و لما ورد ماء مدین وجد علیه امه من الناس یسقون و وجد من دونهم امراتین تذودان قال ما خطبکما قالتا نسقی حتی یصدر الرعاء و ابونا شیخ کبیر» قصص/ 23
« و هنگامی که به چاه آب مدین رسید، گروهی از مردم را در انجام دید که چهار پایان خود را سیراب می‌کنند و در کنار آنان دو زن را دید که مراقب گوسفندان خویشند. به آن دو گفت: کار شما چیست؟ گفتند ما آنها را آب می‌دهیم تا چوپانان همگی خارج شوند و پدر ما پیرمرد کهنسالی است »
از این آیه شریفه 3 نکته برداشت می‌شود:
1- از تعبی « لا نسقی » که فصل مضارع می‌باشد و براستمرار کاری دلالت دارد می‌توان فهمید که همه کارهای گوسفندان را از جمله آب دادن و به چرا بردن به عهده‌ی دختران حضرت شعیب (ع) بوده است.
2- گرچه در این آیه مستقیماً سخنی از دامداری دختران شعیب (ع) نیست، اما از جمله « و أبونا شیخ کبیر» بر می‌آید که دختران ایشان وقتی می‌گویند پدر ما پیرو سالخورده است، کنایه است از اینکه کسی دیگر ار برای آب دادن به حیوانات نداریم. بنابراین حتماً کسی را هم برای چرانیدن و علوفه دادن به آنها نداشته‌اند. پس کار دختران فقط آب دادن نبوده است.
3- برگزیدن حضرت موسی (ع) به وعده دادن یکی از دختران پس از 8 سال نیز شاهدی است بر اینکهن پیش از حضرت موسی (ع) کار دامداران را دختران به تنهایی انجام می‌دادند. هرچند کارکردن دختران شعیب (ع) در بیرون از خانه به سبب شرایط ویژه از جمله کهنسالی پدر بوده اس. مطمئناً در شرایط عادی، آنان این کار را انتخاب نمی‌کردند.
5- دایگی: 
« فان ارضعن لکم فاتوهن اجورهن » طلاق/ 6
در این آیه به مردانی که زن خود را طلاق داده‌ا‌‌‌‌‌ند و کودک شیرخوار دارند و مادر کودک اعلام کند که به کودک شیر می‌دهد، امر کرده که اگر زنان به فرزندان شما شیر دادند، مزد آنان را بدهید. در دنباله آیه می‌فرماید: «... و ان تعاسرتم فسترضع له اخری » و اگر به توافق نرسیدند، زن دیگری شیر دادن به کودک را به عهده می‌گیرد. مفسران در مورد معنای این آیه گفته‌ا‌‌‌‌‌ند: اگر زن و شوهر جدا از هم در شیر دادن به کودک با هم به توافق نرسیدند، در صورتی که زن حاضر به شیر دادن به کودک نیست و یا اجرت و مزد بیشتری از مرد بخواهد، در این صورت پدر برای اینکه آسیبی به فرزندش نرساند، لازم است که دایه بگیرد.
همانگونه که در زمانهای گذشته و در زمان حضرت محمد (ص) بچه‌ها را به دایه می‌سپاردند و در مقابل شیر دادن به کودک، مزد و اجرت دریافت می‌کردند. قرآن نیز به آن اشاره فرموده در راستای زندگی کودکی حضرت موسی، که برای شیر دادن به ایشان دایه‌های بسیاری را صدا زدند. پس می‌توان دایگی را نیز به عنوان یکی از شغلها که ویژه زنان می‌باشد نام برد.
فعالیت اقتصادی زنان مسلمان در عصر پیامبر (ص) و بعد از آن:
1- پزشک و پرستار
در زمان صحابه زنان بسیاری خارج از منزل کار می¬کردند از جمله زفیده یکی از زنان مسلمان، که حضرت محمد (ص) خیمه‌ا‌‌‌‌‌ی در وسط جنگ در مسجد به عنوان بیمارستان برای ایشان برپا کردند. این پزشک زن مسلمان مجروحان را معالجه می¬کرد.
در وصف کار این زن بزرگوار و خیمه، حسان بن ثابت شعری سرایده است که قابل توجه می‌باشد. 
2- تجارت
در زمان خلافت عمر بن خطاب (رض)، زن مسلمانی به نام هند دختر عتبه (رضی ا... عنها) نزد ایشان رفتند و از بیت المال قرض خواست که با آن تجارت کند و آن حضرت موافقت فرمودند.
اولین قرض بیت المال به یک زن داده می‌شود آن هم برای کارو تجارت، این است بزرگی این دین که باید هر زن مسلمان به آن افتخار کند.
3- حسابرسی
باز هم در زمان حضرت عمر (رض) شغلی نوپا بوجود آمد، که وظایفی از جمله امر به معروف و نهی از منکر و جلوگیری از تورم در بازارها می‌پرداخت. حضرت عمر (رض) این شغل مهم و خطیر را به زنی به نام شفاء دختر عبدا... (رض) سپرده بودند.
4- ریسندگی:
بانو زینب دختر جحش، همسر و دختر عمه پیامبر، یک زن شریف و اشرافی زاده بودند. ایشان در خانه کارهایی مانند ریسندگی و... انجام می‌دادند و با درآمد آن به مردم انفاق و کمک می‌کردند. 
5- مزرعه داری و فروشندگی:
« ذات الناظقین» اسماء دختر حضرت ابوبکر در مزرعه و بازار می‌رفت و کار می‌کرد و برای منزل خرید می‌کردند. ایشان می‌گویند: « بارهای سنگین را بر روی سر از مزرعه شوهرم زبیر که با مدینه چهارکیلومتر فاصله داشت حمل می‌کردند. »
6- از بارزترین زنان بانو خدیجه دختر خویلد می‌باشد که یکی از ثروتمندترین زنان در عصر خود بوده و بعد از ازدواج با پیامبر (ص) سرمایه‌ا‌‌‌‌‌ش را در راه اسلام خرج نمودند.
خلاصه اینکه اسلام شخصیت و استقلال را به زنان هدیه داد. همینکه مهریه و نفقه و ارث را از جنس مقابل دریافت می‌کند نشانگر آن است که از نظر اقتصادی نیز به فکر زن بوده است. زن زیرک و آینده نگر آنها را در کاری سرمایه گذاری می‌کند پیش از آنکه خرج شود و برباد رود. 
شرایط کاری زنان در اسلام:
اسلام کارکردن زن را حرام نمی‌داند اما شرایطی را برای آن وضع کرده که به آنها اشاره‌ا‌‌‌‌‌ی می‌کنیم:
1- کاری که با روح و جسم و خصوصیات زنان متناسب باشد که نه ضرر شخصی و نه خانوادگی را در پی داشته باشد.
2- محا کار زن و شرایط کاری موجود مناسب باشد. از جمله دور نبودن محل کار، زیاد نبودن ساعت کاری، کارهای سبک و قابل تحمل. البته هر چند با توجه به تواناییهای، برخی از خانم‌ها استثناهایی هم می‌توان قایل شد.
3- از همه مهمتر رعایت اخلاق اسلامی و پوشش و حجاب و عفاف الزامی می‌باشد، که نه ضرری برای خود و نه برای جامعه داشته باشند.
خداوند متعال می‌فرمایند:
« ولایبدین زینتهن الا لبعولتهن » نور / 31
« زینت و زیباییهای خود را جز برای شوهرانشان نمایان نکنند»
و همچنین می‌فرمایند:
« ولا یضربن بأرجلهن لیعلم ما یحفین من زینتهنّ» نور/ 31 
« پاهای خود را (به گونه‌ا‌‌‌‌‌ی بر زمین) نکوبید تا آنچه از زینتشان نهفته می‌دارند معلوم گردد»
و می‌فرماید:
« فلا تخضعن بالقول فیطمع الذی فی قلبه مرض و قلن قولاً معروفا» احزاب/32 
پس با ناز و کرشمه سخن مگویید! تا آنکه در دلش بیماری است طمع نورزد و گفتاری شایسته بگویید»
4- نوع کار مباح یا حلال باشد و یا زمینه ساز گناه نباشد. کارهایی مانند پیش خدمتی زن برای مرد مجرد و یا کار در جاهایی که شلوغ و زن ساعات زیادی را در آن مشغول باشد.
در آخر اشاره‌ا‌‌‌‌‌ی به مقاله‌ی آنارود می‌نماییم.
خانم آنارود در مقاله‌ا‌‌‌‌‌ی که در روزنامه « استرن میل» آن را منتشر نموده بود در قسمتی از مقاله‌ا‌‌‌‌‌ش می‌نویسد: « ای کاش کشورهای ما هم مانند ممالک اسلامی از نعمت حجاب و عفاف و پاکدامنی بهره مند می‌بود. در کشورهای اسلامی حتی با زنان و دختران خدمتکار همانند فرزندان خود رفتار می‌نمایند،... چرا ما تلاش نمی‌کنیم تا زمینه کارهایی را برای زنان و دختران فراهم نماییم که سرشت و ساختار جسمی و روحی شان سازگار باشد ».
این است چیزی که خود قدرش را نمی‌دانیم ولی خارجیها آرزویش را دارند.
ویژگیهای اقتصادی زنان 
خصوصیات بارز زنان برای حضور در فعالیتهای اقتصادی عبارتند از:
1- اعتماد به نفس بالا:
اعتماد به نفس داشتن نه به معنای جسور بودن بلکه به معنای سازندگی و قرارگرفتن در مسیر درست می‌باشد با داشتن این خصوصیت به همراه ذهنی مثبت نگر و همین طور مسئولیت پذیری بالا در ایشان پرورش یافته و دیگران بهتر و بیشتر همکاریش می‌نمایند.آمارها نشان می‌دهد در بین مردان 45 درصد و در بین خانها 51 درصد از این ویژگی برخوردارند.
2- حس همیاری و کمک:
تحقیقات به عمل آمده نشان می‌دهد زنان بیش از مردان با کمک به دیگران در آنها نفوذ می‌کنند زنان از نظر ارتباط جمعی و مشاوره مثبت برای دیگران، موفق می‌باشند و انگیزه بالا برای فعالیت‌های اقتصادی دارند.
3- توازن بین دو شغلی (کارخانگی و کار بیرون از منزل):
آن دسته از خانمهایی که به غیر از شغل خانه داری به کار دیگری مشغول می‌باشند و بین آن دو توازن برقرار می‌کنند موفق تر هستند. همچنین زندگی متوازن خانمها باعث می‌شود که ذهن ایشان برای طرح و اجرای ایده‌های جدید و خلاق آمادگی بیشتری داشته باشند.
4- هدفمندی و برنامه ریزی:
خانمهایی که برای کار خود برنامه ریزی و آن را مرحله بندی می‌کنند. موفق تر عمل می‌کنند از آن جا که زنان وظایف گسترده تری دارند. هدفمندکردن کارها به آن‌ها کمک می‌کند که توازن لازم، بین کارو زندگی خانوادگی (شغل خانگی) برقرار کنند.
5- دقت و ریزبینی:
زنان به علت داشتن این ویژگی، توانایی بیشتر در کشف و حل مسائل نیازهای جامعه را دارند و به قول پوارو: زنان در حل مسائل پلیس، ریزبین¬تر عمل می‌کنند. گذشته از آن زنان بیشتر از مردان مصرف دارندو نیازهای بازار را تشخیص داده و در تولید موفق تر کار را به اتمام می‌رسانند.
6- در اختیار گذاشتن تجربه و استفاده از همفکری دیگران:
زنان با توجه به خصوصیات مادرانه‌ا‌‌‌‌‌ی که دارند، ریزکارها و تججربه کاری خود را در اختیار دختران خود و همچنین در زمینه کار بیرون، به جانشین خود انتقال می‌دهند. و همین ویژگی است که به‌ا‌‌‌‌‌نها کمک می‌کند با دادن تجربه خود از همفکری دیگران و مشاوره‌ا‌‌‌‌‌یشان استفاده کنند.
به راستی شکفتا از این خلقت!
7- نگاه بلند مدت (آینده نگری):
آینده نگری نیز یکی از ویژگیهای بارز زنان می‌باشد که برای هر کاری که‌ ا‌‌‌‌‌نجام می‌دهند آینده را نیز در نظر دارند این نگاه بلند مدت به کار باعث بوجود آمدن ایده‌های جدید و سرسختی بیشتری در برابر مشکلات و موانع موجود برسر راه‌ا‌‌‌‌‌نان می‌باشد.»
8- انعطاف پذیری:
یکی از ویژگی‌های زنانه می‌باشد که در کار آفرینی به‌ا‌‌‌‌‌یشان کمک می‌کند که مشاغل غیر رسمی ایجاد کند و خود مسوول تنظیم و جابجایی آن باشد، بسیار موفق تر خواهد بود تا در کارهای رسمی و دولتی با قوانین معدود زنان.
پیامدهای برابری کار زن و مرد:
به گفته فمینیست‌های به‌ا‌‌‌‌‌صطلاح اسلامی « زن باید از هسته‌ا‌‌‌‌‌جتماع وارد پوسته شود و نقش‌های مردانه را برگزیند. نقش‌هایی مانند همسری و مادری راستی و کسالت آور می‌پندارند. در حالی که بحث اختلاط، چگونگی روابط زن و مرد در جامعه و در محیط کار، امنیت اخلاقی و رفتاری و خرد شدن زنانگی در زیر چرخ‌های ماشین آلات صنعتی را در نظر نمی‌گیرند. اما این امری غیرقابل قبول معیارهای عقلی و خصوصیات طبیعی درون زنان و حتی شرع می‌باشد» خداوند با خلقت متفاوت، انتظارات متفاوتی نیز از ایشان دارند.
اما پیامدهای کار برابر:
1- فشار مضاعف:
کار مستمر و طولانی همراه فعالیت خانگی باعث فشار و خستگی جسمی و روحی زنان می‌انجامد هر چند مردان در کارهای خانگی مشارکت کنند بازهم چندان ثمربخش نخواهد بود.
2- کاهش کارایی جمع خانواده 
گفته شد یکی از خصوصیات زنان انعطاف پذیری آنان است که با مشاغل رسمی متضاد است این عدم تناسب باعث کاهش کارایی در منزل و انجام فعالیت مادری و همسری که نیاز به نشاط کامل و انرژی دارد، منجر شود.
3- کم رنگ شدن ارتباط صمیمی در خانواده
زن با احساس بی نیازی از همسر و همچنین اقتدار اقتصادی و همچنین خستگی ناشی از دو فعالیت سبب می‌شود که‌ ا‌‌‌‌‌یشان در رابطه زناشویی، در ارتباطات کلامی و ارتباطات جنسی کمرنگ داشته باشد و این خود به مخاطراتی در روابط خانوادگی می‌انجامد.
4- مصرف بالا
اگر زن بر حسب ضرورت وارد بازار کار نشود و فقط برای رفع خواسته‌ها و به وجود آوردن امکانات برای خانواده باشد، پس هر چه‌ا‌‌‌‌‌مکانات توسعه‌یافته تر باشد، سطح انتظارات نیز بالاتر می‌رود و در افزایش در آمد صرفاً به طمع مصرف کردن می‌باشد، نه به نشاط و لذت خانواده.»
5- بالا رفتن سن ازدواج:
این خود یک بحران جنسی است ه بالا رفتن سن ازدواج بدلیل تحصیل و شاغل بودن زنان همسان مردان در مکانهای مختلف برای کسب در آمد و یک بحران اجتماعی را به دنبال می‌آورد که باید قابل توجه قرار گیرد.
هرچند اقداماتی چون صندوق‌های حمایت مالی از جوانان متاهل، همچنین از بین بردن دید سنتی در مورد زن (توانمندی مالی زنان) بازهم کافی نخواهد بود.
6- نگاه ‌ا‌‌‌‌‌بزاری و تبلیغاتی به زن
زنان حدود 55 درصد از کارهای مختلف را در جوامع گوناگون جهان انجام می‌دهند، یکی از ابعد توسعه و زیربنای آن در کشورها بر اساس میزان مشارکت اقتصادی زنان در جامعه‌ ا‌‌‌‌‌رزیابی می‌شود. پس هرچه زنان فعالتر و با مردان یکسان کار کنند آن کشور توسعه‌یافته به شمار می‌آید.
7- کم رنگ شدن صفات زنان
با کارکردن در کارخانه‌های صنعتی و کشیک‌های شبانه، حضور نداشتن زن در منزل برای خانواده بیشتر نمایان است. حضور در فعالیتهای مردانه سبب کم رنگ شدن صفات زنانه و پذیرش صفاتی چون میل به تسلط گری که مردانه تلقی می‌شود بیشتر دیده می‌شود. این تغییرات باعث می‌شود که زن در محیط خانواده، آنجا که باید نقش زنانه‌ا‌‌‌‌‌یفا کند ناموفق باشد.»
8- کاهش بازدهی موالید:
بنا به گزارشی که ‌ا‌‌‌‌‌ورلانیس به کنفرانس جهانی جمعیت در سال 1956 ارائه داد این بحث را به طور جدی پیگیری کرده که ‌ا‌‌‌‌‌شتغال زنان به کار در شرایط مساوی با مردان موجب کاهش نرخ موالید می‌شود و می‌گوید در میان عوامل اجتماعی که در نرخ موالید اثر می‌گذارد مهمتر از همه وضع اجتماعی زنان است... وی نتیجه می‌گیرد که ورود زنان به کار اجتماعی یک عامل اصلی کاهش موالید است....
9- مرگ زودرس 
بسیاری از زنان که همپای مردان با وجود همسر و فرزند کار می‌کنند و با تحمل فشارهای عصبی و روحی در خانه و بیرون خانه، بیشتر از زنان با مشاغل سبک و بدون فشار دچار انواع بیماریها و مرگ زودرس و در مواقعی این فشارها ناخواسته ‌ا‌‌‌‌‌و را به خودکشی می‌کشاند.
10- گرفتن فرصت شغلی مردان
در جامعه شغلهای محدودی وجود دارد که خانمها بدون نیاز به‌ا‌‌‌‌‌ن مشاغل وارد بازار کار شده در حالی که بسیاری از آقایان سرپرست خانواده بیکار و یا با حداقل حقوق دست و پنجه نرم می‌کنند.
در همین جامعه هست خانواده‌هایی که هم مرد و هم زن در بیرون از خانه با بهترین درآمد شاغل می‌باشند که‌ ا‌‌‌‌‌ین خود باعث می‌شود فرصت شغلی از دیگران گرفته شود.
در آخر این مبحث می‌خواهم به گفته «اگوست کنت» اشاره کنم:
ایشان در مورد برابری کار زن ون مرد گفته: « اگر زنان به مساواتی که گروهی بدون رضایت ایشان برای آنان می‌خواهند، برسند. ضایع و فاسد خواهند شد. زیرا هرگز در امور خاص مردان نمی‌توان آنقدر بلوغ به خرج دهند که سرآمد باشند. »
راهکارهایی برای حضور هر چه بیشتر زنان در مسائل اقتصادی:
در فعالیت زنان نباید افراط و تفریط باشد و شرایط موجود در خانه و اجتماع را مد نظر باید گرفت. و زنان به‌ا‌‌‌‌‌ین درک که زن بودن یک مسئولیت است رسیده باشند زیرا نفش او ورای زن سنتی و زن متجدد است و با روح و وجودش سازگاری بسیاری دارد. اما در شرایطی که خواهان شغل دوم باشد با توجه به مشکلاتی که‌ ا‌‌‌‌‌رائه شد با ارائه راهکار می‌توان آنها را رفع کرد اکنون به چند راهکار اساسی در این خصوص می‌پردازیم:
1- خودشناسی و خودباوری
زن باید در درجه‌ی اول خود را بشناسد و به زن بودنش افتخار کند و نسبت به تواناییهایش آگاهی پیدا کرده و به فعالیت مشغول شود. همچنان که خداوند در قرآن فرموده‌ا‌‌‌‌‌ند: هرکس را نسبت به توانایش بازخواست می‌کنیم و همانگونه که در بحثهای گذشته بیان کردیم نسبت به خود مثبت نگر باشد و اعتماد به نفس خود را افزایش دهد. البته با حضور در جامعه و دانشگاهها که با شئون زنانگی منافاتی نداشته باشد.
2- خانواده
دومین علت مؤثر در موفقیت زنان، خانواده‌ی ایشان می‌باشد. اگر شرایطی خانواده برای فعالیت زنان فراهم باشد و ایشان را در این امر همراهی و پشتیبانی نمایند. بوسیله‌ی تقسیم کار و در صورت بچه‌دار بودن نگهداری از آنها مواقعی که مادر در منزل نیست و همکاری بیشتر مردان در کارهای مربوط به خانه می‌توان از استرس مادر کاست و آرامش داد. در این صورت بازدهی خوبی در مورد کار خود خواهد داشت.
3- اجتماع
سومین عامل نقش اجتماع می‌باشد. تقسیم کارهایی باید صورت گیرد که به شخصیت زنان و خانواده‌ا‌‌‌‌‌یشان ضرری نرساند و مرزبندی طبیعی میان زنان و مردان با توجه به تفاوتهای فردی و شخصیتی به‌ا‌‌‌‌‌نها داده شود. کارهایی مانند سفرهای مکرر بین شهری یا کار سنگین در کارخانه‌های بزرگ و کشیک‌های شبانه برای زنان مناسب نمی‌باشد.
4- فرهنگ
فرهنگ نیز به نوبه‌ی خود در فعالیت و نقش آفرینی زنان اثر می‌گذارد. فرهنگی که با زور و مرد سالارانه پیش رو در جامعه باشد. مطمئناً باعث رواج باورهای قدیمی و کلیشه‌ا‌‌‌‌‌ی جنسیتی می‌باشد و مانع از رشد و ترقی زنان و حضور در جامعه و تحصیل در دانشگاه و غیره و حتی مشارکت و آگاهی از مسائل حقوقی و سیاسی و اجتماعی و بالاخص اقتصادی هستند. در این مورد نهادهای آموزشی، تبلیغی، فرهنگی و مذهبی مخصوصاً صدا و سیما به بررسی مشکلات زنان پرداخته و برای حل و رفع آن تدابیری بیندیشد، به طور کلی فرهنگ سازی لازم است.
5- اقتصاد
زنان آسیایی با 13-12 ساعت کاری بیش از مردان باز به دلیل بدون مزد بودن کار خانگی همچنان در سطح نازل درآمدی قرار می‌گیرند. که برای رفع این مشکلات راهکارهایی پیشنهاد می‌شود.
5-1 = نوع آموزش: در سطوح عمومی تحصیلات به دختران در مورد کارهای اقتصادی و کارآفرینی مطالبی گنجانده شود حتی از زنان موفق نام برده شود تا ایشان به‌ا‌‌‌‌‌ین وسیله زودتر با مسلئل روز آشنا شده و تواناییهای خود را بسنجد و تخصصی تر وارد بازار ئکار گردد. کارهای فنی و کامپیوتر و... می‌تواند در این زمینه کارساز باشد.
5-2 = احکام: آشنایی دختران با احکام موجود در زمینه‌ی ارث، نفقه، مهریه و حتی دیه، که خداوند در اختیار زن قرار داده تا بتواند فعالیت اقتصادی بنماید و سرمایه‌ا‌‌‌‌‌ی داشته باشد با دریافت آنها بتوانند در مشاغلی که توانایی دارند سرمایه گذاری و وارد بازار کار شوند.
5-3 = تأمین خانمهای سرپرست خانواده: این مسئله مربوط به دولت و جامعه‌ا‌‌‌‌‌ست که با در نظر گرفتن حداقل معیشت برای افراد سرپرست خانواده به منظور شرکت نکردن ایشان در فعالیتهای اجباری درآمد زا می‌باشد.
4- ایجاد مشاغل جدید: برای تئسعه مشاغل خانگی و حتی تجزیه کردن مشاغل با کارگاههای صنعتی که بتوان در منزل هم انجام رساند. همچنین مشاغلی که نیمه وقت و حتی انعطاف پذیر بودن مشاغل و تشویق ایشان برای حضور در فعالیت‌های غیر دولتی از جمله: امداد و حمایت از سالمندان، پژوهش، هنر و حفظ زیست و تشکیل کلاسهای قرآن و...
6- حقوق و قوانین
قوانین رسمی و بین المللی نمی‌توانند همه جانبه موقعیت زنان را در مورد کار، بدون نقص اجرا کند قوانین که به وسیله بشر تصویب و اجرا می‌شود همیشه کامل نیست و نقصهایی در آن دیده می‌شود. اما با توجه به‌ا‌‌‌‌‌یات قرآن و سیره پیامبر اعظم (ص) می‌توان دریافت که‌ ا‌‌‌‌‌سلام هیچ مانعی بر سر راه زنان قرار نداده و در فعالیتهای مختلف با توجه به شرایط گفته شده می‌توان در جامعه حضور داشته باشد.»
5-4 = بیمه نمودن زنان سرپرست خانوار
البته در راستای اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها به بیمه‌ا‌‌‌‌‌جتماعی اقشار آسیب پذیر اختصاص می‌یابد. به گفته‌ا‌‌‌‌‌یسنا وزیر رفاه و تامین اجتماعی اعلام کرد: 300 هزار نفر از زنان سرپرست خانوار با حمایت دولت وزارت رفاه و تامین اجتماعی تحت پوشش بیمه‌های اجتماعی قرار خواهند گرفت. که‌ ا‌‌‌‌‌میدواریم به زودی به‌ا‌‌‌‌‌جرا در بیاید و زنان بیش از این زیر فشار نباشند.
5- 5 = گسترش شورای بانوان بازرگان در کل کشور
هر چند این شوری در تهران و چند استان کشور دایر می‌باشد و خانمها می‌توانند در آن سرمایه گذاری کرده و فعالیت نمایند و تاسیس آن تقریباً به سال 1382 بر می‌گردد اگر در همه‌ا‌‌‌‌‌ستان‌ها باشد بیشتر خانمها مشغول به کار می‌شوند.
5 – 6 = آقایان می‌توانند نفقه و دوران شیردهی را بصورت ماهیانه به همسرشان تحویل داده که زن با اراده خود آنرا خرج کند یا ذخیره کند. که باز هم به نفع مرد می‌باشد.
نتیجه:
1- با توجه به‌ا‌‌‌‌‌یات و سیره پیامبر (ص) و... می‌توان استفاده کرد که‌ ا‌‌‌‌‌سلام با اشغال زنان هیچ ممانعتی قائل نیست و برای کار و تلاش اقتصادی از خانه بیرون برود البته با توجه به شرایط کاری که دین مبین اسلام سفارش کرده‌ا‌‌‌‌‌ند.
2- در معاملات و تجارت، جنسیت هیچ نوع دخالتی و محرومیتی برای زنان ایجاد نمی‌کند و شرایط کاری برای هر دو جنس برابر می‌باشد. (ایجاد کار)
3 - چه زن و چه مرد هر کدام ذوق و تواناییها و استعدادهای خود را شناسایی کرده و نسبت به‌ا‌‌‌‌‌ن وارد بازار کار شده در غیر این صورت هر فعالیتی که‌ ا‌‌‌‌‌نجام دهند، منجر به شکست خواهد شد. و با رعایت این نکات و با دور کردن ممانع و مشکلات، با راهکارهای ارائه داده شده می‌توانند در بازار کار و شغل خود موفق باشند. اما در صورت افت کارایی زنان در محیط خانواده باید خانواده را بر کار ترجیح دهند و برای حفظ آن کوشش کنند بر اساس اصل اهم بر مهم. زیرا کار خانگی برای زنان ارجع بوده و رکن اصلی خانواده به حساب می‌آیند و در این امر نباید هیچ کوتاهی داشته باشند.
4- خانمهایی که می‌خواهند وارد بازار کار شوند می‌توانند به عنوان سرمایه‌ا‌‌‌‌‌ز مهریه و ارث و... استفاده کنند که خداوند آنرا برای ایشان هدیه داده‌ا‌‌‌‌‌ست. البته خانمهایی که توانایی کاری غیر از کارخانه را ندارند می‌توانند این سرمایه‌های خدادادی را ببخشند.
5- امیدواریم که‌ ا‌‌‌‌‌جتماع و فرهنگ و... برای رفع حل ممانع موجود بر سر راه ترقی و پیشرفت تحصیلی و... زنان اقداماتی مثبت به عمل آورند تا زنان نیز در موقعیتهای شغلی مناسب ایفای نقش نمایند البته به صورت مثبت و موثر برای جامعه‌ا‌‌‌‌‌ی ایده‌ا‌‌‌‌‌ل. ان شاء الله
منابع:
1. در پرتو نور، دکتر مصطفی خرم دل، نشر احسان، چاپ اول 1386
2. روزنامه فرهیختگان دانشگاهف شماره 333، دوشنبه 4/5/89
3. تفسیر نور، دکتر مصطفی خرم دل، نشر احسان، چاپ دوم
4. تفسیر انوار القرآن، گزیده‌ا‌‌‌‌‌ی از 3 تفسیر فتح القدیر امام شوکانی، تفسیرابن کثیر دمشقیو تفسیر المنیر وهبه‌ا‌‌‌‌‌زهی ترتیب و ترجمه: عبدالرئوف مخلص، انتشارات شیخ الاسلام احمد جام، چاپ دوم 1383
5. فصلنامه پژوهش‌های قرآنی، ش 25 و 26، سال هفتم، ویژه زن در قرآن
6. زن سفارش شده پیامبر (ص)، مولف: عمرو خالد، مترجم: سوما بزرگی، انتشارات کردستان سنندج چاپ اول 1388
7. فلسفه تعدد زوجات پیامبر (ص) و رد شبهات، تالیف: شیخ محمد علی صابونی، ترجمه: عبدالله دارابی انتشارات کردستان، چاپ اول 1381
8. دورنمای جامعه ‌ا‌‌‌‌‌سلامی، تالیف: دکتر یوسف قرضاوی، ترجمه: عبدالعزیز سلیمی، نشر احسان، چاپ اول 1378
9. دورنمای جامعه ‌ا‌‌‌‌‌سلامی، تالیف: دکتر یوسف قرضاوی، ترجمه: عبدالعزیز سلیمی، نشر احسان، چاپ اول 1378
10. www.seemorgh.com/lifestyle 
11. فمینیسم، جمعی از نویسندگان، تدون: سید حسین اسحاقی، ناشر: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداو سیما
12. http://www/women.gov.ir/news.2216
13. http://www/women.gov.ir/news.2216
14. دورنمای جامعه ‌ا‌‌‌‌‌سلامی، تالیف: دکتر یوسف قرضاوی، ترجمه: عبدالعزیز سلیمی، نشر احسان، چاپ اول 1378
15. گرفتن ایده‌ ا‌‌‌‌‌ز: http://www.niksalehi.com/news/archives/2796.php و کتاب فمینیسم جمعی از نویسندگان، تدوین: سید حسین اسحاقی، ناشر، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* شهلا اسماعیلی- سردشت